Murat Çalık
  • Yazılar
  • Şiirler
  • Not Defteri
  • Unutulmayanlar
  • Fotoğraflar
  • Videolar
No Result
View All Result
Murat Çalık
  • Yazılar
  • Şiirler
  • Not Defteri
  • Unutulmayanlar
  • Fotoğraflar
  • Videolar
No Result
View All Result
No Result
View All Result
Murat Çalık

12 HAYVANLI TÜRK TAKVİMİ ÜZERİNE

26 Aralık 2022
12 HAYVANLI TÜRK TAKVİMİ ÜZERİNE
22.7k
VIEWS
PaylaşPaylaşPaylaş

Eski Türkler, ekip biçme zamanını belirlemek;  yazın yaylaya, kışın kışlağa birlikte göçebilmek için, temel olarak gök cisimlerinin hareketine ve gökle ilgili olaylara bakarak takvimler yapmış ve zamanı sistemli halde kullanmaya başlamışlardır.

Bir müddet sonra “12 Hayvanlı Türk Takvimi”ni oluşturmuşlardır.  Bu takvim Türk boyları arasında yaygın olarak kullanılmıştır ve hâlâ kullanılmaktadır.

Türk boyları arasında kullanılan “12 Hayvanlı Türk Takvimi”nin, “müçe / müçel / müçöl / müşel” adı verilen 12 yıllık devreden oluşur.

Her yılın başı Nevruz (Mart) ayının 21’idir. Bu on iki yılın her biri hayvan adları ile anılmaktadır.

Bu takvimin Göktürkler döneminde kullanıldığını Göktürk Bengütaşları’nda görebiliriz:

“kül tigin koyn yılka yiti yigirmike uçdı tokuzunç ay yiti otuzka yoğ ertürtümüz barkın bedizin bitig taşın biçin yılka yitinç ay yiti otuzka kop alkdımız kül tigin özi kırk artukı yiti yaşında bulıt bustadı.” (Kül Tigin Bengütaşı, Kuzeydoğu Yüzü.)

“bunça kazganıp kangım kagan it yıl onunç ay altı otuzka uça bardı lagzın yıl bişinç ay yiti otuzka yoğ ertürtüm.” (Bilge Kağan Bengütaşı, Güney-Doğu Yüzü, 10)

Bu sistem, Türkmenler arasında “yıl övürmek” (Yıl Çevirmek);  Kazak Türkleri arasında “Jıl Sürüw” (Yıl Sürmek);  Kırgız Türkleri’nde de “cıl sürüü” (Yıl Sürmek) adını almaktadır.

Türk toplulukları arasında yaş hesapları ve dönemleri de bu sisteme göre yapılmaktadır.

Bu takvimde müçel sayımı 13 yaştan itibaren başlatılır.

Şecere uzmanları ve yaşlı Kırgızların verdikleri bilgilere göre çocuğun yaşı on iki yıllık devrede on iki olur.

Buna anne karnındaki 9 ay, bir yıl olarak eklenir.

Böylece ilk devre olan Çagalık (Bebeklik) müçeli 13 olarak belirlenir.

Bu takvimin kullanıldığı topraklarda bir kişi, yaşını değil, içinde bulunduğu müçeli söyler.

Mesela 49 yaşındaki biri, yaşını “dördüncü müçel” şeklinde ifade eder.

Bu devreler şöyledir:

Birinci müçe :  13 yaş

Çagalık / Bebeklik müçesi

İkinci müçe:  25 yaş

Cahıllık / Çocukluk müçesi

Üçüncü müçe:  37 yaş

Yigitlik müçesi

Dördüncü müçe:  49 yaş

Orta yaş müçesi

Beşinci müçe:  61 yaş

Ak sakallık müçesi

Altıncı müçe:  73 yaş

Gartañlık/İlk yaşlılık müçesi

 

Yedinci müçe:  85 yaş

Garrılık/yaşlılık müçesi

Sekizinci müçe:  97 yaş

Kaşgarlı Mahmut’a göre yılların sırası şu şekilde verilmektedir:

Sıçan yılı

Ud (öküz) yılı

Pars yılı

Tawışgan yılı

Nek (timsah) yılı

Yılan yılı

Yund (at) yılı

Koy (koyun) yılı

Biçin (maymun) yılı

Takagu (tavuk) yılı

İt yılı

Tonğuz (domuz) yılı

Bununlar beraber 12 Hayvanlı Türk Takvimi ve günümüzdeki takvime göre (1900-2031 arası) yılların karşılıkları aşağıda verilmiştir…

1. SIÇAN YILI

1900-1912-1924-1936-1948-1960-1972-1984-1996-2008-2020

2. SIĞIR YILI

1901-1913-1925-1937-1949-1961-1973-1985-1997-2009-2021

3. BARS YILI

1902-1914-1926-1938-1950-1962-1974-1986-1998-2010-2022

4. KOYON/TAVŞAN YILI

1903-1915-1927-1939-1951-1963-1975-1987-1999-2011-2023

5. ULUV/LUY (TİMSAH) YILI

1904-1916-1928-1940-1952-1964-1976-1988-2000-2012-2024

6. YILAN/CILAN YILI

1905-1917-1929-1941-1953-1965-1977-1989-2001-2013-2025

7. CILKI/AT YILI

1906-1918-1930-1942-1954-1966-1978-1990-2002-2014-2026

8. KOY/KOYUN YILI

1907-1919-1931-1943-1955-1967-1979-1991-2003-2015-2027

9. BİCİN/MEÇİN/MAYMIL (MAYMUN) YILI

1908-1920-1932-1944-1956-1968-1980-1992-2004-2016-2028

10. TAKIK/TOYUK (TAVUK) YILI

1909-1921-1933-1945-1957-1969-1981-1993-2005-2017-2029

11. İT YILI

1910-1922-1934-1946-1958-1970-1982-1994-2006-2018-2030

12. DOMUZ YILI

1911-1923-1935-1947-1959-1971-1983-1995-2007-2019-2031

Türkmenler, Kazaklar, Uygurlar ve diğer Türk boyları arasında hayvan adlarının yıl adlarına verilmesi ile ilgili birçok efsane ve rivayet vardır.

Bunlardan birini örnek verelim…

Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lugât’i-t-Türk’te Türklerin bu yılların her birinde hikmet var sanarak onunla fal tuttuklarını, uğur saydıklarını belirtir.

Verdiği bilgilere göre;

“Ud yılı, savaşların çok olduğu bir yıldır.

Takagu yılında yiyecek çok olur, ancak insanlar arasında kargaşa olurmuş.

Timsah yılı girdiğinde yağmur çok yağar, bolluk olurmuş.

Domuz yılında kar ve soğuk çok olurmuş…

 

Yani böylece Türkler her yıl bir şey olacağına inanırlarmış.”

Kaşgarlı, 12 Hayvanlı Türk takviminin ortaya çıkışı hakkındaki Uygur rivayetini de şöyle vermektedir:

“Türk hakanlarından birisi kendi idaresinden birkaç yıl önce yapılmış olan bir savaş hakkında bilgi almak ister. Ancak danışmanları o savaşın yapıldığı yıl hususunda yanılırlar.

 

Bunun üzerine Hakan, kendilerinin bu tarihte nasıl yanıldılarsa, daha sonra geleceklerin de yanılabileceklerini, bu sebeple göğün 12 burcu ve 12 ay sayısınca her yıla birer ad konulmasını ister.

 

Hakanın teklifi kurultayca benimsenir. Daha sonra bir sürek avına çıkılır. Hakan, hayvanların Ilısu’ya doğru sürülmesini ve sıkıştırılmasını emreder. Av bu şekilde devam eder.

 

Bu sırada bazı hayvanlar suya atlayarak karşı sahile çıkmaya çalışırlar. On iki hayvan bunu başarır. Böylece karşıya geçen hayvanların adını sırasıyla her bir yıla ad olarak verirler.

 

Bu hayvanlardan birincisi sıçan < sıçgan imiş. İlk geçen bu hayvan olduğu için senenin başı bu adla anılmıştır.”

Bununla beraber Kırgız Türkçesi’ndeki ay adlarını da şu şekilde sıralamak mümkündür:

Üstteki 12 Hayvanlı Türk Takvimine Göre

Alttaki Miladi Takvime Göre aylardır…

1- Calğan Kuran (erkek karaca) Ayı

21 Mart–20 Nisan

2- Çın Kuran Ayı

21 Nisan–22 Mayıs

3- Buğu (Geyik) Ayı

23 Mayıs–23 Haziran

 

4- Kulca (Dağ Koçu) Ayı

23 Haziran–22 Temmuz

5- Teke (erkek keçi) Ayı

23 Temmuz–22 Ağustos

6- Baş OOna (Sayga, Bozkır antilopu) Ayı

23 Ağustos–22 Eylül

7- Ayak OOna Ayı

23 Eylül–21 Ekim

8- Toğuzdun Ayı

22 Ekim–20 Kasım

9- Cetinin Ayı

21 Kasım–22 Aralık

10- Beştin ayı

23 Aralık–19 Ocak

11- Üçtün ayı

20 Ocak–20 Şubat

12- Birdin ayı

21 Şubat-20 Mart.

(Yeni yılın başı Türk takvimine göre 21 Mart’tır)

Her bir ay dört haftaya (Cuma) bölünür.

Bunların adları ise Tacik dilinden alınmıştır.

Haftanın günlerinin adları şöyledir;
Düyşömbü, Şeyşembi, Şarşembi, Beyşembi, Cuma, İşembi, Ceyşembi.

Bu derlemeler çeşitli kitap ve makalelerden Türk Genci’ni bilgilendirmek amacıyla yapılmıştır.

Şimdi sizden ricam 12 Hayvanlı Türk Takvimine göre kendi doğum yılınızı, ayınızı ve  hangi müçel’de olduğunuza bakmanızdır.

Mesela ben, Cılkı/At Yılında Teke ayında doğmuşum.  Bu yıl itibari ile Üçüncü yani Yiğitlik müçesindeymişim…

Türk Genci, gerçek tarihini bildikçe istikbâl daha bir aydınlık olacaktır.

Selam ile…
Murat ÇALIK

 

…

Yararlanılan Kaynaklar;

1- Osman Turan, Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, İstanbul, 1941

2- Hüseyin Namık Orkun, Eski Türk Yazıtları, Ankara, 1994

3- Besim Atalay, Divanü-Lugat’it-Türk I, 1985

4- 12 Hayvanlı Türk Takvimi-Zamana ve İnsana Hükmetmek, Dr. Nergis BİRAY, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı 39, Erzurum 2009

MCLK

Related Posts

AMAÇ MI ARAÇ MI?
Yazılar

AMAÇ MI ARAÇ MI?

MEZOPOTAMYA EŞEĞİNİN SEMERİNİ BEKLEYENLER!
Yazılar

MEZOPOTAMYA EŞEĞİNİN SEMERİNİ BEKLEYENLER!

LTD. ŞTİ MİLLİYETÇİLER’DEN MÜRİD MİLLİYETÇİLERE
Yazılar

LTD. ŞTİ MİLLİYETÇİLER’DEN MÜRİD MİLLİYETÇİLERE

Next Post
KUTSAL OLAN NE? -Bir Levhanın İlginç Hikayesi-

KUTSAL OLAN NE? -Bir Levhanın İlginç Hikayesi-

MUSTAFA KEMAL VE ÇANAKKALE SAVAŞLARI

MUSTAFA KEMAL VE ÇANAKKALE SAVAŞLARI

TANRI TÜRK’Ü ASIL ŞİMDİ KORUSUN!

TANRI TÜRK'Ü ASIL ŞİMDİ KORUSUN!

MURAT ÇALIK

not defteri

  • Yazılar
  • Şiirler
  • Not Defteri
  • Unutulmayanlar
  • Fotoğraflar
  • Videolar
No Result
View All Result